Unyielding Pursuit: The Triumphant 2023 Discovery of WWII Submarine, HMS Triumph.

A Truncated version of this article first appeared on Divernet.com UK in July 2023, courtesy of the authors.

ww2stories.org authors, historian Dr Kostas Giannakos and Ross J. Robertson interview Kostas Thoctarides, discoverer of submarine HMS Triumph and wreck hunter extraordinaire.

Κάντε κύλιση προς τα κάτω για το άρθρο στα Ελληνικά. [Scroll down for Greek version]

Renowned Greek diver and researcher, Kostas Thoctarides, achieved the Holy Grail of wreck hunting yet again in June this year (2023). After an arduous search spanning 25 years, he and his small team announced the discovery of the long-lost British WWII submarine, HMS Triumph (N18). This enigmatic vessel had vanished without a trace, along with its entire crew of 64 brave souls, leaving behind a veil of mystery spanning 81 years.

The wreckage lies virtually intact on the seabed at 203 m (666 ft) in the Aegean, several kilometres off Cape Sounion, mainland Greece. On the cab bridge conning tower – a distinguishing feature of the T-class – the barnacled remains of a wooden helm and compass stand (binnacle). Slightly lower is the four-inch Mk XII ‘deck’ gun. Tantalising clues to its final moments are also evident. The periscopes are retracted and all hatches closed, suggesting a deep dive, while the rudders indicate a steady course. Interestingly, the door to the rear-facing starboard external torpedo tube amidships is open and a MK VIII torpedo partially protrudes. The bow section has suffered catastrophic damage – but whether the cause was a shipping mine or one of Triumph’s own torpedoes is a curious matter yet to be resolved by the experts.

History

Having completed 20 war patrols, HMS Triumph, was to return home to England under the command of Lt John S. Huddart RN for a refit and some well-deserved R&R for its crew. At the last moment, however, it was diverted for a special mission. Departing from Alexandria on 26 December 1941, notable among those on board were Special Operations Executive (SOE) operative Lt George Atkinson, Greek secret service officer and former merchant navy wireless operator Diamantes Arvanitopoulos, and New Zealand MI9 liaison officer Lt Jim Craig. Along with 5 tons of supplies, they were to be landed on the small Greek island of Antiparos. This was a discrete rendezvous point previously set up by MI9 to evacuate British and Commonwealth evaders or prison escapees who had been left in Greece after the German invasion in April 1941. Under the mission codename ISINGLASS, Atkinson was to proceed to Athens by caïque. There, he would covertly meet leaders of two Greek resistance cells, collect additional evaders, grease the wheels with cash and gold sovereigns, deliver two all-important radio transmitter/receivers, and then return to Antiparos with the new evaders for evacuation.

On the night of 29 December 1941, Triumph reached its destination and unloaded the SOE/MI9 team and supplies. As many as 30 evaders who had been on the run for months and waiting on the island for three weeks, expected immediate evacuation. However, they could not be taken onboard as the Triumph was to embark on a patrol in the area first. Huddart promised to retrieve them on 9-10 January in the New Year. However, the submarine never returned.

The last communication was when Triumph signalled the completion of the first stage of its mission. It subsequently went on to execute its patrol. Records of a torpedo attack on 9 January 1942 at 11:45 hrs against the freighter Rea took place it a few kilometres off Cape Sounion. This is later followed by an Italian aircraft reporting a submarine sighting about 4 nautical miles southeast of Sounion. But neither of these facts were known to the Allies at the time. As days turned into weeks, hope gradually waned. On 23 January 1942, the British Admiralty reluctantly declared HMS Triumph lost, its unfortunate crew permanently consigned to the unknown depths.

Tragedy also befell ISINGLASS when members of SOE/MI9 operations, including Atkinson, were apprehended on Antiparos. Despite standard operational procedures, Atkinson had his written orders with him – they contained vital intelligence on the Greek resistance which subsequently fell into enemy hands. The consequences were dire. With their cover blown and local British reputation in espionage in tatters, many resistance fighters in Athens were rounded up. Most were condemned to the horrors of internment camps. Atkinson himself was put on trial and executed as a spy.

Finding HMS Triumph

In 1998, Kosta Thoctarides had been invited to the British Embassy in Athens in recognition of his discovery of HMS Perseus (N36), ¹ a British Parthian-class submarine lost to an Italian mine on 6 December 1941 between the Greek Ionian islands of Cephalonia and Zakynthos. ² It was here that a chance encounter that would have far-reaching effects. 

“A Naval Attaché named Benbow mentioned the HMS Triumph almost in passing,” Kosta tells ww2stories.org before continuing, “He said it was still missing and this got me curious.” Little did he know at the time that this seemingly casual remark would lead to a 25-year long quest to uncover the secrets of this elusive submarine.

The path to finding the Triumph proved more far difficult than Kosta initially anticipated. While others also attempted the search, he attributes his eventual success to a combination of factors. Experience, access to primary sources at the British National Archives at Kew requiring numerous personal trips to the UK, and a relentless spirit of perseverance played pivotal roles in his achievement. “Giving up was not an option, as any moment of resignation would guarantee failure,” he says.

Driven by his passion for discovery, Kosta funded the endeavour entirely from his own pocket. “Fuel is a major expense, but there is simply no alternative,” he explains. However, adapting and finding cost-effective alternatives to the myriad of other factors associated with marine exploration – such as using a modified off-the-shelf fish-finder sonar rather than dedicated kit – became essential to staying within a manageable budget.

Navigating the labyrinth of historical records became another formidable challenge. Submarines, designed as stealth weapons, are elusive by nature, making their discovery a near-impossible task. The archival research, spanning thousands of files from various sources, was endless. The vast expanse of the Aegean Sea added another layer of complexity, requiring meticulous investigation of every lead to determine the submarine’s last known location.

Amidst the hurdles, breakthrough moments fuelled determination. A torpedo attack on the Italian freighter Rea in January 1942, along with the discovery of Mk VIII torpedoes in the area, provided a crucial clue. These torpedoes were identical to those used on the Triumph. “That’s when we knew we were getting close,” confirms Kosta. 

The pivotal moment of discovery arrived during a dive by a remotely operated vehicle (ROV). Kosta recounts his impressions as the ROV descended into the dark abyss: “There had been quite a few close calls in the past, but somehow I found this dive particularly exciting. We’d sent down the ROV and were transfixed on the monitor. Sonar had told us there was something quite large down there, but what was it exactly? Then the moment of truth – the ROV lights caught something in the pitch-darkness. After a little careful manoeuvring by my daughter Agapi – she is Greece’s first certified female ROV operator, by the way – it became increasingly obvious that we were looking at some kind of shipwreck. First we saw the stern, then amidships, the unmistakable conning tower of a submarine appeared. An awe-inspiring sight, I can tell you!”

The excitement of finally locating the Triumph was accompanied by a sobering realisation, as Kosta explains: “But, I must also say that the instant I saw a closed hatch, I was struck by the thought of those who had been trapped inside so many years ago. So, extreme excitement that our quest was finally over, but it was also something of a bittersweet moment because of the meaning of what we’d found.”

There are quite a few WWII submarines still missing in Greek waters, so positively identifying the discovery as HMS Triumph was required before any official announcement could be made. This involved the meticulous comparison of features seen via ROV cameras with archival records. The distinct characteristics of a T-class submarine, combined with Triumph’s unique modifications after a mine incident in 1939, eventually confirmed its identity.

Incredibly, it is the fifth submarine Kostas Thoctarides has discovered in his career. It caused a media sensation in Greece and around the world. 

Now designated as a war grave under UNESCO and Underwater Cultural Heritage rules, the HMS Triumph rests in its watery tomb, preserving the memory of the lives intertwined with its history. Kosta’s work continues as he collaborates with experts to unravel the remaining mysteries surrounding the powerful bow explosion, bringing closure to the families of those who served aboard the submarine. The journey to unveil the last secrets of the HMS Triumph persists, and is a path well-trodden by Gav Don, whose article about the submarine’s final day will soon be posted on ww2stories.org.

The singular efforts made by Kosta and his small entourage over so many long years bear testament to the fact that perseverance is a key ingredient in wreck hunting. Without such dedication, what transpired all those years ago would still remain lost in the mists of time. Indeed, the wreck stands as a poignant reminder of WWII, evoking both reverence and awe. It instils within us a profound appreciation for the valour of those who served in the submerged shadows of a war beneath the waves.

Επίσης, στα Ελληνικά!

Κάντε κύλιση προς τα κάτω για το άρθρο στα Ελληνικά. [Scroll down for Greek version]

Delve Deeper

ww2stories.org offers you a chance to Delve Deeper into the story by exploring our additional materials and footnotes. 

The interview

The story is based on a sit-down interview by the authors with Kostas Thoctarides about his latest find. Find out more by joining us in this exclusive Q&A:

Q: “What got you first involved in the HMS Triumph way back in 1998?”

A: “Shortly after I had discovered the sub HMS Perseus, I was invited to the British Embassy in Athens when a well-informed Naval Attaché by the name of Benbow casually asked if I had heard of the Triumph. It was almost a passing comment, but enough to engage my curiosity. So, I began to look into it. Naively, I thought it might only take a year or two – I was a little wrong about that!”

Q: “There were other attempts to find the submarine. Why do you think you succeeded where others failed?”

A: “It’s a combination of factors, including experience often gained the hard way. Access to primary sources, such as those at the National Archives at Kew, is crucially important. And for practical reasons, so too is easy access to the search area. Overarching all this, however, is perseverance. The moment you decide to quit, then failure is 100% guaranteed.” 

Q: “What were the worst challenges or obstacles in the process of discovering the submarine? How did you address them?”

A: “You have to understand that submarines are stealth weapons and are designed not to be discovered. So, it’s virtually impossible when they go missing! But seriously… Although vital, the archival research was endless, not least as it involved thousands of files from British, German, Italian and Greek sources. Moreover, the Aegean Sea is a very big place and Triumph could potentially have been almost anywhere. So, any snippet of information or possible clue had to be followed up to try and determine the sub’s last known location. Even so, the search area we had to physically cover was vast.” 

Q: “Were there any breakthrough moments?”

A: “A torpedo attack on Italian freighter Rea, which was being towed at the time, was reported to have taken place on 9 January 1942. We searched the area and found three of Mk VIII torpedoes. They hadn’t struck a target, and their propulsion ran out and sank. Normally, serial numbers should be checked, but that’s extraordinarily dangerous as such torpedoes still contain explosives. However, we understood they were the exact same type as those used on Triumph. That’s when I knew we were getting close.”

Q: “How was the search funded? Privately or was there government assistance from either the British or the Greeks?” 

A: “It was funded entirely by me and my passion for exploration! That’s sometimes not easy, I admit. Fuel costs in particular have become crippling. Boats are inherently expensive and wreck-finding equipment is also a major expense, although if you are judicious, there are ways of staying within a budget.”

Q: “How so?”

A: “A lot of high-end specialist equipment is available these days. Most is very good, but prohibitive in cost. I have a side-scan sonar, but it’s only useful at comparatively shallow depths. So, I principally use a far cheaper fish-finder sonar. It has been tweaked a little to help find metal, but it’s pretty much the same used by fisherfolk. It has proven good enough to Triumph and many other wrecks.”

Q: “Marine archaeologists and academics are the professionals in the field of maritime history, yet it’s often left to private individuals and enthusiasts – so-called Wreck Hunters like yourself – to discover wrecks at their own expense. What’s your view on that?”

A: “Offhand, I would say that it’s a missed opportunity. Although dives and research is undertaken by such experts, more could undoubtedly be done. That would mean more funding, and that’s only possible with a bigger vision. Marine archaeology is part of a shared cultural heritage – it belongs to each and every one of us. It should be publicly funded accordingly.”

Q: “Can you describe the moment of discovery?”

A: “There had been quite a few close calls in the past, but somehow I found this one exciting. We’d sent down the ROV and were transfixed on the monitor. Sonar had told us there was something quite large down there, but what was it exactly? Then the moment of truth – the ROV lights caught something in the pitch-darkness. After a little careful manoeuvring by my daughter Agapi – she is Greece’s first certified female ROV operator, by the way – it became increasingly obvious that we were looking at some kind of shipwreck. First we saw the stern, then amidships, the unmistakable conning tower of a submarine appeared. An awe-inspiring sight, I can tell you!”

“But, I must also say that the instant I saw a closed hatch, I was struck by the thought of those who had been trapped inside so many years ago. So, extreme excitement that our quest was finally over, but it was also something of a bittersweet moment because of the meaning of what we’d found.”

Q: “There are quite a few sub wrecks in the Aegean, U-133 is not that far away and the Greek submarine Katsonis was discovered quite recently at 250 m (820 ft) near Skiathos. How did you determine it was HMS Triumph?”

A: “Obviously, we knew from the archives what we were looking for. So, it was a matter of matching features with those of a T-class generally and Triumph in particular. Repairs after striking a mine on 26 December 1939 in the North Sea meant that she had a truncated bow and did not have external bow torpedo tubes, nor did she have aft torpedo tubes, so these were major identifiers.”

Q: “What happens to the wreck now?”

A: “Under UNESCO and Underwater Cultural Heritage rules, the submarine is automatically designated a war grave and assigned the status of a site of archeological importance. Additionally, its depth does not make it easily accessible, ensuring its preservation.” 

Q: “Is your work done with the Triumph?”

A: “Not exactly. We continue to work in collaboration with submarine and torpedo experts, especially regarding the powerful bow explosion. The reaction to the discovery has been tremendous. Perhaps ironically, it has elicited many questions from the families of the crew on board. However, now that she has been found, I’m very confident that the last secrets of the HMS Triumph will be unravelled, and closure can finally be achieved.”

Acknowledgements 

ww2stories.org would like to thank Planet Blue – ROV Services for their underwater images. A leading enterprise specialising in marine projects, it was founded in 1999 by award-winning Kostas Thoctarides. It offers expert solutions such as observation, inspection, repair, maintenance, and installation support. Check out their website here.

We value your opinion!

Your feedback is important to us. If you enjoyed this article and would like to see similar content, show your appreciation by clicking the ‘Claps’ icon below. Also, ensure you stay up-to-date with our latest articles by subscribing to our Newsletter on the Home Page. You’ll receive new posts directly to your email inbox. Thank you for your support!

Ανένδοτη Έρευνα

Η Θριαμβευτική Ανακάλυψη του Υποβρυχίου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, HMS Triumph

Μια συντομότερη εκδοχή αυτού του άρθρου εμφανίστηκε πρώτα στο Divernet, στο Ηνωμένο Βασίλειο, τον Ιούλιο του 2023, με την ευγενική συνεισφορά των συγγραφέων.

Οι συγγραφείς του ww2stories.org, ο ιστορικός Δρ. Κώστας Γιαννακός και Ross J. Robertson, πήραν συνέντευξη από τον Κώστα Θωκταρίδη, που ανακάλυψε το υποβρύχιο HMS Triumph και εξαιρετικό κυνηγό ναυαγίων.

Ο διάσημος Έλληνας δύτης και ερευνητής, Κώστας Θωκταρίδης, κατάφερε για μία ακόμη φορά τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους (2023) να βρει το Άγιο Δισκοπότηρο των κυνηγών ναυαγίων. Μετά από μια επίμονη έρευνα διάρκειας 25 ετών, αυτός και η μικρή του ομάδα ανακοίνωσαν την ανακάλυψη του χαμένου υποβρυχίου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, HMS Triumph (N18). Αυτό το αινιγματικό πλοίο είχε εξαφανιστεί χωρίς να αφήσει ίχνη, μαζί με ολόκληρο το πλήρωμά του αποτελούμενο από 64 θαρραλέες ψυχές, αφήνοντας πίσω του ένα πέπλο μυστηρίου διάρκειας 81 ετών.

Το ναυάγιο βρίσκεται σχεδόν ανέπαφο στον πυθμένα του Αιγαίου σε βάθος 203 μέτρων (666 πόδια), αρκετά χιλιόμετρα έξω από το ακρωτήριο Σούνιο. Στον συνδετήριο πύργο της γέφυρας – ένα χαρακτηριστικό της κλάσης υποβρυχίων «Τ» – βρίσκονται, καλυμμένα με θαλάσσιους οργανισμούς, τα απομεινάρια ενός ξύλινου πηδαλίου και ενός βάθρου πυξίδας. Λίγο χαμηλότερα βρίσκεται το πυροβόλο καταστρώματος Mk XII, διαμετρήματος 4 ιντσών. Πιθανά στοιχεία για τις τελευταίες του στιγμές είναι επίσης εμφανή. Τα περισκόπια είναι αναδιπλωμένα και όλες οι θυρίδες κλειστές, υποδηλώνοντας βαθειά κατάδυση, ενώ τα πηδάλια υποδεικνύουν σταθερή πορεία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η θυρίδα του δεξιού εξωτερικού τορπιλοσωλήνα, ο οποίος βρίσκεται στο μέσον του πλοίου και βάλλει προς τα πίσω, είναι ανοικτή και από αυτή εξέχει μερικώς μία τορπίλη MK VIII. Η πλώρη έχει υποστεί καταστροφική ζημιά, αλλά εάν αυτή προήλθε από νάρκη ή από μία από τις τορπίλες του Triumph είναι ένα ενδιαφέρον ζήτημα που μένει να απαντηθεί από τους ειδικούς.

Ιστορικό

Έχοντας ολοκληρώσει 20 πολεμικές περιπολίες, το HMS Triumph ήταν προγραμματισμένο να επιστρέψει στην Αγγλία υπό τη διοίκηση του Υποπλοιάρχου Τζον Χάνταρντ (John S. Huddart RN), για ανακατασκευή και μία επάξια κερδισμένη ανάπαυση του πληρώματος. Την τελευταία στιγμή όμως έλαβε νέες διαταγές για την εκτέλεση μίας ειδικής αποστολής. Κατά τον απόπλου του υποβρυχίου από την Αλεξάνδρεια στις 26 Δεκεμβρίου 1941, ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους επιβαίνοντες είχαν το στέλεχος της Υπηρεσίας Ειδικών Επιχειρήσεων (Special Operations Executive – SOE), Υπολοχαγός Τζορτζ Άτκινσον (George Atkinson), ο Έλληνας αξιωματικός της Υπηρεσίας Πληροφοριών και πρώην ασυρματιστής του Εμπορικού Ναυτικού, Διαμαντής Αρβανιτόπουλος και ο Νεοζηλανδός σύνδεσμος της ΜΙ9, Υπολοχαγός Τζιμ Κρεγκ (Jim Craig). Έπρεπε να αποβιβαστούν, μαζί με 5 τόνους εφοδίων, στην Αντίπαρο, ένα μικρό ελληνικό νησί στις Κυκλάδες. Αυτό ήταν ένα διακριτικό σημείο συνάντησης που είχε προεπιλεγεί από την ΜΙ9, προκειμένου να εκκενωθούν φυγάδες ή δραπέτες των βρετανικών και λοιπών κοινοπολιτειακών στρατευμάτων, που είχαν εγκλωβιστεί στην Ελλάδα μετά τη γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941. Υπό την κωδική ονομασία ISINGLASS, ο Άτκινσον έπρεπε στη συνέχεια να προωθηθεί με καΐκι στην Αθήνα. Εκεί, θα συναντούσε μυστικά ηγετικά μέλη δύο ελληνικών αντιστασιακών πυρήνων, θα περισυνέλλεγε επιπλέον διαφυγόντες, θα «λάδωνε» κατάλληλα πρόσωπα με χρυσές λίρες και μετρητά, θα παρέδιδε δύο πολύ χρήσιμους ασυρμάτους και κατόπιν θα επέστρεφε στην Αντίπαρο με τους προαναφερθέντες φυγάδες για εκκένωση.

Τη νύχτα της 29^ης Δεκεμβρίου 1941 το Triumph έφθασε στον προορισμό του και αποβίβασε την ομάδα της SOE/MI9 με τις προμήθειες. Περίπου 30 φυγάδες, που διέφευγαν για μήνες και περίμεναν στο νησί για τρεις εβδομάδες, ανέμεναν την άμεση εκκένωσή τους. Όμως δεν μπορούσαν να επιβιβαστούν στο υποβρύχιο, καθώς το Triumph έπρεπε πρώτα να εκτελέσει πολεμική περιπολία στην ευρύτερη περιοχή. Ο Χάνταρντ υποσχέθηκε να τους παραλάβει τη νύχτα 9/10 Ιανουαρίου του νέους έτους. Όμως το υποβρύχιο δεν επέστρεψε ποτέ.

Η τελευταία επικοινωνία ήταν όταν το Triumph έστειλε σήμα για την ολοκλήρωση του πρώτου σκέλους της αποστολής του. Ακολούθως συνέχισε για την πραγματοποίηση της περιπολίας του. Σύμφωνα με τα αρχεία, υπήρξε επίθεση με τορπίλες στις 11:45 της 9^ης Ιανουαρίου 1942 ενάντια στο ιταλικό φορτηγό πλοίο Rea, μερικά χιλιόμετρα έξω από το ακρωτήριο Σούνιο. Υπήρξε επίσης αναφορά εντοπισμού υποβρυχίου από ένα ιταλικό αεροσκάφος, περίπου 4 ναυτικά μίλια νοτιοανατολικά του Σουνίου. Όμως κανένα από αυτά τα γεγονότα δεν ήταν γνωστά στους συμμάχους την εποχή εκείνη. Καθώς οι ημέρες μετατρέπονταν σε εβδομάδες οι ελπίδες άρχισαν να εκλείπουν. Στις 23 Ιανουαρίου 1942, το Βρετανικό Ναυαρχείο απρόθυμα ανακήρυξε το HMS Triumph χαμένο, με το άτυχο πλήρωμά του καταδικασμένο οριστικά στα άγνωστα βάθη.

Η τραγωδία έπληξε επίσης την επιχείρηση ISINGLASS, όταν μέλη της ομάδας SOE/MI9, συμπεριλαμβανομένου του Άτκινσον, συνελήφθησαν στην Αντίπαρο. Παρά τα προβλεπόμενα από τις Βασικές Οδηγίες Επιχειρήσεων, ο Άτκινσον έφερε πάνω του και κατά συνέπεια περιήλθαν σε εχθρικά χέρια, τις γραπτές διαταγές που περιείχαν ζωτικές πληροφορίες για την ελληνική Αντίσταση. Οι συνέπειες ήταν σοβαρές. Με την αποκάλυψη της ταυτότητάς τους και κουρελιασμένη την βρετανική φήμη στην κατασκοπία ανάμεσα στους ντόπιους, συνελήφθησαν στην Αθήνα πολλοί αντιστασιακοί μαχητές. Οι περισσότεροι καταδικάστηκαν να υποστούν τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ο ίδιος ο Άτκινσον δικάστηκε ως κατάσκοπος και εκτελέστηκε.

Η Αναζήτηση του HMS Triumph

Το 1998, ο Κώστας Θωκταρίδης είχε προκληθεί στη Βρετανική Πρεσβεία στην Αθήνα, προκειμένου να τιμηθεί για την ανακάλυψη του HMS Perseus (Ν36) ³, ένα βρετανικό υποβρύχιο κλάσεως «Parthian», το οποίο είχε βυθιστεί από ιταλική νάρκη στις 6 Δεκεμβρίου 1941, στο Ιόνιο Πέλαγος μεταξύ Κεφαλονιάς και Ζακύνθου. ⁴ Ήταν σε αυτή την εκδήλωση που μία τυχαία συνάντηση θα είχε μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Σύμφωνα με την αφήγηση του Κώστα στο ww2stories.org, «ήταν ένας Ναυτικός Ακόλουθος με το όνομα Μπένμποου (Benbow) που μνημόνευσε ακροθιγώς το HMS Triumph», πριν συνεχίσει λέγοντας ότι: «Μου είπε ότι ακόμα αγνοούνταν και αυτό μου κέντρισε την περιέργεια». Λίγο υποπτεύονταν τότε ότι αυτό το φαινομενικά αδιάφορο σχόλιο θα οδηγούσε σε μία 25ετή αναζήτηση για την ανακάλυψη των μυστικών αυτού του ανεντόπιστου υποβρυχίου.

Ο δρόμος για την ανακάλυψη του Triumph θα αποδεικνύονταν πολύ περισσότερο δύσκολος απ’ ό, τι αρχικά περίμενε ο Κώστας. Ενώ και άλλοι είχαν διεξαγάγει έρευνες, ο ίδιος αποδίδει την τελική επιτυχία του σε έναν συνδυασμό παραγόντων. Εμπειρία, πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές στα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία (National Archives) στο Κιου (Kew), που απαίτησαν πολλαπλά προσωπικά ταξίδια στο Ηνωμένο Βασίλειο και ένα ανένδοτο πνεύμα επιμονής, έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο σε αυτό το κατόρθωμα. Σύμφωνα με τον ίδιο: «η εγκατάλειψη δεν ήταν επιλογή, καθώς κάθε στιγμή παραίτησης θα εγγυόταν την αποτυχία».

Καθοδηγούμενος από το πάθος του για ανακάλυψη, ο Κώστας χρηματοδότησε το εγχείρημα αποκλειστικά με ίδια μέσα. Εξηγεί ότι: «τα καύσιμα είναι το κύριο έξοδο, αλλά απλά δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική». Παρόλα αυτά, η ικανότητα προσαρμογής και η εύρεση αποδοτικών εναλλακτικών λύσεων στα ποικίλα άλλα θέματα που σχετίζονται με τη θαλάσσια εξερεύνηση – όπως χρησιμοποιώντας ένα τροποποιημένο εμπορικό σόναρ εντοπισμού ψαριών, αντί για εξειδικευμένο εξοπλισμό – υπήρξαν ζωτικές προκειμένου να παραμείνει εντός ενός διαχειρίσιμου προϋπολογισμού.

Η πλοήγηση στον λαβύρινθο των ιστορικών αρχείων, κατέστη άλλη μία σημαντική πρόκληση. Τα υποβρύχια, σχεδιασμένα ως αόρατα όπλα, είναι αφανή από τη φύση τους, καθιστώντας την ανακάλυψή τους ένα σχεδόν αδύνατο εγχείρημα. Η αρχειακή έρευνα, που κάλυψε χιλιάδες φακέλους από διάφορες πηγές, ήταν ατελείωτη. Η μεγάλη έκταση του Αιγαίου Πελάγους προσέθεσε ένα ακόμα επίπεδο πολυπλοκότητας, που απαιτούσε την εξονυχιστική έρευνα κάθε στοιχείου, προκειμένου να καθοριστεί η τελευταία γνωστή θέση του υποβρυχίου.

Ανάμεσα στα εμπόδια, κάποιες στιγμές επιτυχίας έδιναν ώθηση στην αποφασιστικότητα. Η τορπιλική επίθεση στο φορτηγό πλοίο Rea, τον Ιανουάριο 1942, μαζί με την ανακάλυψη στην περιοχή τορπιλών MK VIII, παρείχαν κρίσιμα στοιχεία. Αυτές οι τορπίλες ήταν ομοιότυπες με αυτές που χρησιμοποιούνταν στο Triumph. Ο Κώστας επιβεβαιώνει ότι: «ήταν τότε που καταλάβαμε ότι πλησιάζαμε κοντά».

Η καταλυτική στιγμή της ανακάλυψης έφθασε κατά τη διάρκεια μιας κατάδυσης ενός μη επανδρωμένου βαθυσκάφους (Remotely Operated Vehicle – ROV). Ο Κώστας εξιστορεί τις εντυπώσεις του, καθώς το ROV κατέβαινε στην σκοτεινή άβυσσο: «είχαν υπάρξει ορισμένες σχεδόν επιτυχείς επαφές κατά το παρελθόν, αλλά με κάποιο τρόπο θεώρησα τη συγκεκριμένη κατάδυση ιδιαίτερα σημαντική. Είχαμε στείλει κάτω το ROV και κοιτούσαμε καθηλωμένοι την οθόνη. Το σόναρ μας είχε δείξει ότι υπήρχε κάτι σχετικά μεγάλο εκεί, αλλά τι ήταν ακριβώς; Τότε ήρθε η στιγμή της αλήθειας – τα φώτα του ROV φώτισαν κάτι μέσα στο απόλυτο σκοτάδι. Μετά από μερικούς προσεκτικούς ελιγμούς από την κόρη μου Αγάπη – παρεμπιπτόντως είναι η πρώτη πιστοποιημένη Ελληνίδα χειρίστρια ROV – έγινε σταδιακά ξεκάθαρο ότι κοιτούσαμε κάποιο είδος ναυαγίου. Πρώτα είδαμε την πρύμνη και μετά να εμφανίζεται το μεσόστεγο με τον χαρακτηριστικό πύργο του υποβρυχίου. Σας λέω ήταν μία σκηνή δέους!».

Ο ενθουσιασμός που επιτέλους είχε εντοπιστεί το Triumph συνοδεύτηκε από μία δυσοίωνη διαπίστωση, όπως μας εξηγεί ο Κώστας: «πρέπει να πω επίσης ότι τη στιγμή που είδα μία θυρίδα κλειστή, μου ήρθε η σκέψη όλων αυτών που είχαν παγιδευτεί μέσα στο σκάφος τόσα χρόνια πριν. Έτσι λοιπόν, ο άκρατος ενθουσιασμός που επιτέλους η πολυετής έρευνά μας είχε λάβει τέλος, μετριάζονταν από το γλυκόπικρο αίσθημα της σημασίας αυτού που είχαμε βρει».

Επειδή εξακολουθούν να υπάρχουν αγνοούμενα αρκετά ακόμα υποβρύχια του Β΄ΠΠ σε ελληνικά ύδατα, γι’ αυτό το λόγο ήταν απαραίτητη η θετική ταυτοποίηση ως εντοπισμού του HMS Triumph, πριν καταστεί δυνατή οποιαδήποτε επίσημη ανακοίνωση. Αυτό απαιτούσε την λεπτομερή σύγκριση των χαρακτηριστικών που διακρίνονταν μέσω των καμερών του ROV με το αρχειακό υλικό. Τα διακριτά χαρακτηριστικά ενός υποβρυχίου κλάσεως «Τ», σε συνδυασμό με τις μοναδικές τροποποιήσεις επί του Triumph, οι οποίες ήταν αποτέλεσμα επισκευών μετά από πρόσκρουσή του σε νάρκη το 1939, παρείχαν την τελική επιβεβαίωση της ταυτότητάς του.

Όσο και αν φαντάζει απίστευτο, αυτό είναι το πέμπτο υποβρύχιο που ανακάλυψε ο Κώστας Θωκταρίδης κατά τη διάρκεια της καριέρας του. Το γεγονός προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στα ΜΜΕ της Ελλάδας και παγκοσμίως.

Έχοντας χαρακτηριστεί πλέον ως «πολεμικός τάφος», σύμφωνα με τους κανονισμούς της UNESCO και του Underwater Cultural Heritage, το HMS Triumph αναπαύεται στον υγρό τάφο του, διατηρώντας τη μνήμη των ανθρώπων που είχαν συνδεθεί με την ιστορία του. Η δουλειά του Κώστα συνεχίζεται, καθώς συνεργάζεται με ειδικούς προκειμένου να αποκωδικοποιήσουν τα εναπομείναντα μυστήρια που σχετίζονται με την ισχυρή έκρηξη στην πλώρη, φέροντας έτσι την κάθαρση στις οικογένειες όσων υπηρετούσαν στο υποβρύχιο. Το ταξίδι για να αποκαλυφθούν τα τελευταία μυστικά του HMS Triumph συνεχίζεται και είναι ένας δρόμος που έχει διανυθεί συχνά από τον Γκαβ Ντον (Gav Don), του οποίου το άρθρο, σχετικά με την τελευταία ημέρα του υποβρυχίου, θα αναρτηθεί σύντομα στην ww2stories.org.

Οι μοναδικές προσπάθειες του Κώστα και της μικρής ομάδας του όλη αυτή την μακρά χρονική περίοδο, αποτελούν μάρτυρες του γεγονότος ότι η επιμονή είναι ένα βασικό στοιχείο στην αναζήτηση ναυαγίων. Χωρίς αυτή την προσήλωση, όλα όσα έλαβαν χώρα τόσα χρόνια πριν, θα εξακολουθούσαν να παραμένουν χαμένα στην ομίχλη του χρόνου. Το ναυάγιο βρίσκεται εκεί ως ένα σπαραχτικό ενθύμιο του Β΄ ΠΠ, προκαλώντας τόσο ευλάβεια όσο και δέος. Ενσταλάζει εντός μας μία ιδιαίτερη εκτίμηση για τη γενναιότητα αυτών που υπηρέτησαν στις υποβρύχιες σκιές ενός πολέμου κάτω από τα κύματα.

Εξερευνήστε Περαιτέρω

Αυτή είναι η ευκαιρία για να εμβαθύνετε στην ιστορία εξερευνώντας τα επιπλέον υλικά μας και τις υποσημειώσεις.

Η Συνέντευξη

Η ιστορία βασίζεται σε μία συνέντευξη των συγγραφέων με τον Κώστα Θωκταρίδη, σχετικά με το τελευταίο του εύρημα. Ανακαλύψτε περισσότερα συμμετέχοντας μαζί μας σε αυτή την αποκλειστική συνέντευξη:

Ερ: Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε για πρώτη φορά με το HMS Triumph πίσω στο 1998;

Απ: Λίγο αφότου είχα ανακαλύψει το υποβρύχιο HMS Perseus, είχα προσκληθεί στην Βρετανική Πρεσβεία στην Αθήνα, όταν ένας καλά ενημερωμένος Ναυτικός Ακόλουθος ονόματι Μπένμποου, με ρώτησε επ’ ευκαιρία εάν είχα ακούσει για το Triumph. Ήταν ένα σχεδόν φευγαλέο σχόλιο, αλλά αρκετό για να μου εξάψει την περιέργεια. Έτσι λοιπόν ξεκίνησα να το ερευνώ. Τότε αφελώς πίστευα ότι ίσως θα μου έπαιρνε μόλις ένα χρόνο άντε δύο – μάλλον έκανα ένα μικρό λάθος!

Ερ: Υπήρξαν και άλλες προσπάθειες εύρεσης του υποβρυχίου. Εσείς γιατί πιστεύετε ότι πετύχατε εκεί όπου απέτυχαν οι άλλοι;

Απ: Είναι ένας συνδυασμός παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της εμπειρίας που έχει αποκτηθεί με τον δύσκολο τρόπο. Είναι εξαιρετικά σημαντική η πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές, όπως αυτές που τηρούνται στα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία στο Κιου. Το ίδιο για πρακτικούς λόγους είναι και η απρόσκοπτη πρόσβαση στην περιοχή ερεύνης. Υπεράνω όλων όμως είναι η επιμονή. Τη στιγμή που θα αποφασίσεις να παραιτηθείς, τότε η αποτυχία είναι εγγυημένη 100%.

Ερ: Ποιες ήταν οι χειρότερες προκλήσεις ή εμπόδια στη διαδικασία εύρεσης του υποβρυχίου; Πώς τις αντιμετωπίσατε;

Απ: Θα πρέπει να καταλάβετε ότι τα υποβρύχια είναι αφανή όπλα και είναι σχεδιασμένα να μην αποκαλύπτονται. Οπότε είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν όταν αγνοούνται! Αλλά σοβαρά τώρα, παρότι ήταν ζωτικής σημασίας, η αρχειακή έρευνα ήταν ατελείωτη, διότι περιελάμβανε χιλιάδες φακέλων από βρετανικές, γερμανικές, ιταλικές και ελληνικές πηγές. Επιπλέον, το Αιγαίο Πέλαγος είναι ένα μεγάλο μέρος και το Triumph θα μπορούσε να βρίσκεται σχεδόν οπουδήποτε. Έτσι, κάθε κομματάκι πληροφορίας ή πιθανού στοιχείου έπρεπε να διερευνηθεί με σκοπό τον καθορισμό της τελευταίας γνωστής θέσης του υποβρυχίου. Ακόμα και έτσι, η περιοχή ερεύνης που έπρεπε να καλύψουμε ήταν τεράστια.

Ερ: Υπήρξαν κάποιες αποφασιστικές στιγμές;

Απ: Η ανακάλυψη μιας αναφοράς ότι στις 9 Ιανουαρίου 1942, έλαβε χώρα τορπιλική επίθεση εναντίον του ιταλικού φορτηγού πλοίου Rea, το οποίο ρυμουλκούνταν. Ερευνήσαμε την περιοχή και βρήκαμε τρεις τορπίλες Mk VIII. Δεν είχαν χτυπήσει κάποιο στόχο και βυθίστηκαν αφού είχε εξαντληθεί η προωθητική ισχύς τους. Κανονικά πρέπει να ελεγχθούν οι σειριακοί αριθμοί, αλλά αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, καθώς τέτοιες τορπίλες εξακολουθούν να περιέχουν ζώσα εκρηκτική γόμωση. Παρόλα αυτά καταλάβαμε ότι ήταν ακριβώς του ίδιου τύπου με αυτές που έφερε το HMS Triumph. Τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι πλησιάζαμε στον στόχο μας.

Ερ: Πώς χρηματοδοτήθηκε η έρευνα; Από ιδιώτες ή υπήρξε κρατική βοήθεια από τη Βρετανία ή την Ελλάδα;

Απ: Χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από εμένα και το πάθος μου για εξερεύνηση! Παραδέχομαι ότι αυτό κάποιες φορές δεν είναι εύκολο. Ιδιαίτερα απαγορευτικό έχει καταστεί το κόστος των καυσίμων. Τα σκάφη είναι εγγενώς ακριβά και ο ειδικός εξοπλισμός για τον εντοπισμό ναυαγίων είναι επίσης ακριβός, παρόλο που εάν κάνεις προσεκτική διαχείριση υπάρχουν τρόποι να παραμείνεις εντός προϋπολογισμού.

Ερ: Με ποιό τρόπο;

Απ: Σήμερα διατίθενται πολλά τεχνολογικά αναβαθμισμένα και εξειδικευμένα μέσα. Τα περισσότερα είναι πολύ καλά, αλλά απαγορευτικά από πλευράς κόστους. Εγώ διαθέτω ένα σόναρ πλευρικής σάρωσης, αλλά είναι χρήσιμο μόνο σε σχετικά μικρά βάθη. Έτσι χρησιμοποιώ κυρίως ένα πολύ φθηνότερο σόναρ εντοπισμού ψαριών. Έχει διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να εντοπίζει μέταλλα, αλλά βασικά είναι το ίδιο που χρησιμοποιούν και οι ψαράδες. Αποδείχτηκε αρκετά καλό στην περίπτωση του Triumph, καθώς και σε πολλά άλλα ναυάγια.

Ερ: Οι ενάλιοι αρχαιολόγοι και οι ακαδημαϊκοί είναι οι ειδικοί στο πεδίο της ναυτικής ιστορίας, παρόλα αυτά συχνά είναι οι μεμονωμένοι ιδιώτες και οι ενθουσιώδεις ερασιτέχνες – οι επονομαζόμενοι και «κυνηγοί ναυαγίων», όπως εσείς – που ανακαλύπτουν ναυάγια με προσωπικά έξοδά τους. Ποιά είναι η γνώμη σας γι’ αυτό;

Απ: Θα σας απαντούσα ότι αυτή είναι μια χαμένη ευκαιρία. Παρόλο που οι εν λόγω ειδικοί διεξάγουν καταδύσεις και έρευνες, σίγουρα θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα. Αυτό σημαίνει περισσότερη χρηματοδότηση και αυτό είναι πιθανόν να γίνει μόνο εάν υπάρχει ένα ευρύτερο όραμα. Η ενάλια αρχαιολογία είναι μέρος μιας κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς – ανήκει σε καθέναν από εμάς. Έτσι θα έπρεπε να υπάρχει και η αντίστοιχη δημόσια χρηματοδότηση.

Ερ: Μπορείτε να περιγράψετε τη στιγμή της ανακάλυψης;

Απ: Υπήρξαν ορισμένες παραπλήσιες στιγμές κατά το παρελθόν, αλλά με κάποιο τρόπο θεωρούσα τη συγκεκριμένη ιδιαίτερη. Είχαμε στείλει κάτω το ROV και ήμασταν καθηλωμένοι στην οθόνη. Το σόναρ μας είχε δείξει ότι υπήρχε κάτι μεγάλο εκεί, αλλά τι ήταν ακριβώς; Τότε ήρθε η στιγμή της αλήθειας – τα φώτα του ROV φώτισαν κάτι μέσα στο απόλυτο σκοτάδι. Μετά από μερικούς προσεκτικούς ελιγμούς από την κόρη μου Αγάπη – η οποία παρεμπιπτόντως είναι η πρώτη Ελληνίδα πιστοποιημένη χειρίστρια ROV – άρχισε να γίνεται ξεκάθαρο ότι κοιτούσαμε κάποιο είδος ναυαγίου. Πρώτα είδαμε την πρύμνη και μετά να εμφανίζεται το μεσόστεγο με τον χαρακτηριστικό πύργο του υποβρυχίου. Σας λέω ήταν μία σκηνή δέους!

Πρέπει να πω επίσης ότι τη στιγμή που είδα μία θυρίδα κλειστή, μου ήρθε η σκέψη όλων αυτών που είχαν παγιδευτεί μέσα στο σκάφος τόσα χρόνια πριν. Έτσι λοιπόν, ο άκρατος ενθουσιασμός που επιτέλους η πολυετής έρευνά μας είχε λάβει τέλος, μετριάζονταν από το γλυκόπικρο αίσθημα της σημασίας αυτού που είχαμε βρει.

Ερ: Υπάρχουν αρκετά ναυάγια υποβρυχίων στο Αιγαίο, όπως το U–133, το οποίο δεν απέχει και πολύ μακριά και το ελληνικό υποβρύχιο Κατσώνης ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα σε βάθος 250 μέτρων (820 πόδια), κοντά στη Σκιάθο. Πώς επιβεβαιώσατε ότι ήταν το HMS Triumph;

Απ: Προφανώς ξέραμε από τα αρχεία τι ψάχναμε. Έτσι λοιπόν ήταν θέμα ταύτισης των χαρακτηριστικών ενός υποβρυχίου κλάσεως «Τ» γενικά και του Triumph ειδικά. Οι επισκευές που είχαν εκτελεστεί ως αποτέλεσμα πρόσκρουσης σε νάρκη στις 26 Δεκεμβρίου 1939 στη Βόρεια Θάλασσα, σήμαινε ότι είχε μία κολοβή πλώρη και δεν διέθετε εξωτερικούς πρωραίους τορπιλοσωλήνες, ούτε πρυμναίους, οπότε αυτά ήταν σημαντικά πιστοποιητικά στοιχεία.

Ερ: Τι θα συμβεί με το ναυάγιο τώρα;

Απ: Σύμφωνα με τους κανονισμούς της UNESCO και του Underwater Cultural Heritage, το υποβρύχιο κηρύσσεται αυτομάτως «πολεμικός τάφος» και αποκτά το καθεστώς του τόπου αρχαιολογικής σημασίας. Επιπλέον το βάθος του δεν το καθιστά εύκολα προσβάσιμο, εξασφαλίζοντας έτσι τη διαφύλαξή του.

Ερ: Έχει τελειώσει πλέον η εργασία σας με το Triumph;

Απ: Όχι ακριβώς. Συνεχίζουμε τις εργασίες σε συνεργασία με ειδικούς επί των υποβρυχίων και των τορπιλών, ιδιαίτερα αναφορικά με την ισχυρή έκρηξη στην πλώρη. Η αντίδραση στην ανακάλυψη υπήρξε συγκλονιστική. Είναι συγκινητικό ότι προκάλεσε πολλές ερωτήσεις από τις οικογένειες των μελών του πληρώματος. Παρόλα αυτά τώρα που πλέον έχει βρεθεί είμαι πεπεισμένος ότι τα τελευταία μυστικά του HMS Triumph θα αποκαλυφθούν και θα μπορέσει να επέλθει επιτέλους η κάθαρση.

Footnotes/Σημειώσεις:

1. In 1997, Kosta Thoctarides discovered HMS Perseus (N36) in around 50 metres (170 ft) of water between the islands of Cephalonia and Zakynthos in the Ionian Sea. This British Parthian-class submarine, commanded by Lt Cdr. Edward Christian Frederic Nicolay, DSO, RN, struck an Italian mine at around 22:00 hrs on 6 December 1941, remaining undiscovered for 51 years.
   ↩︎
2. Of the 61 on board HMS Perseus, three escaped through the Twill Trunk hatch, but only 31-year-old leading stoker John Capes survived. He managed to swim the 8 km (5 miles) to Cephalonia, where he was found and concealed by islanders for 18 months before being smuggled to Turkey in a caïque, earning the British Empire Medal.
   ↩︎
3. Το 1997, ο Κώστας Θωκταρίδης ανακάλυψε το HMS Perseus (Ν36) σε περίπου 50 μέτρα βάθος (170 πόδια), στο Ιόνιο Πέλαγος, μεταξύ Κεφαλονιάς και Ζακύνθου. Το βρετανικό υποβρύχιο κλάσης «Parthian», με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Έντουαρντ Κρίστιαν Φρέντερικ Νικολάι (Edward Christian Frederic Nicolay, DSO, RN), προσέκρουσε σε ιταλική νάρκη περίπου στις 22:00 της 6^ης Δεκεμβρίου 1941, παραμένοντας χαμένο για 51 χρόνια.
   ↩︎
4. Από τα 61 μέλη του πληρώματος του HMS Perseus, τρεις κατάφεραν να διαφύγουν μέσω της ειδικής θυρίδας διαφυγής (Twill Trunk hatch), αλλά επέζησε μόνο ο 31χρονος δίοπος θερμαστής Τζον Κέιπς (John Capes). Κατάφερε να κολυμπήσει τα 8 χλμ. (5 μίλια) απόσταση μέχρι την Κεφαλονιά, όπου τον βρήκαν και έκρυψαν οι νησιώτες για 18 μήνες, μέχρι να καταφέρει να φυγαδευτεί με καΐκι στην Τουρκία, κερδίζοντας το Μετάλλιο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
   ↩︎

Acknowledgements 

ww2stories.org would like to thank Planet Blue – ROV Services for their underwater images. A leading enterprise specialising in marine projects, it was founded in 1999 by award-winning Kostas Thoctarides. It offers expert solutions such as observation, inspection, repair, maintenance, and installation support. Check out their website here.

We value your opinion!

Your feedback is important to us. If you enjoyed this article and would like to see similar content, show your appreciation by clicking the ‘Claps’ icon below. Also, ensure you stay up-to-date with our latest articles by subscribing to our Newsletter on the Home Page. You’ll receive new posts directly to your email inbox. Thank you for your support!